Jan: "Vanaf 2012 ben ik als vrijwilliger actief voor Staatsbosbeheer in het Leersumse veld. Ik monitor de libellen door vanaf april minstens één keer per week door het veld te lopen en te noteren welke libellen ik zie en hoeveel van elke soort. Bovendien loop ik langs één van de plassen een telroute die samen met een medewerker van de Vlinderstichting is uitgezet. De gegevens van deze route worden samen met die van alle andere routes in Nederland door het CBS verwerkt en leiden uiteindelijk tot een jaarlijks rapport: de stand van de libellen in Nederland."
Hoe gaat het tellen in zijn werk?
"De telroute voor de Vlinderstichting moet volgens een vast protocol geteld worden, zodat de gegevens van alle tellers in Nederland vergelijkbaar zijn. Het moet redelijk zonnig zijn, temperatuur minimaal 18 graden en maximaal windkracht 4. Je telt, terwijl je in een rustig tempo loopt en af en toe stopt, alle volwassen juffers en grotere libellen die op een afstand van vijf tot zeven meter aanwezig zijn. Mijn route loop ik in ongeveer 45 minuten, afhankelijk van het aantal libellen dat zich laat zien.
Voor Staatsbosbeheer vul ik de telgegevens aan met de libellen die ik buiten de telroute voor de Vlinderstichting zie. Die aanvullende gegevens verzamel ik in het hele Leersumse Veld, inclusief de meer beboste delen. Aan het eind van het jaar maak ik een verslag voor de boswachter."
Veranderingen
"Door veranderingen in de omgeving en door de gemiddeld warmere zomers zijn er veranderingen te zien in het aantal soorten en de aantallen per soort. Het is overigens niet altijd duidelijk waarom dat zo is. In het Leersumse Veld lijkt het aantal houtpantserjuffers af te nemen, ook landelijk is dat zo. De aantallen zwarte heidelibel wisselen sterk, landelijk neemt hij af. De vuurlibel doet het erg goed. Ongeveer 20 jaar geleden kwam hij in ons land nauwelijks voor, nu is hij zeer algemeen in het hele land."
Gaat het goed met de libellen?
"Libellen zijn voor hun levenscyclus afhankelijk van water. Ze leggen er hun eitjes in en de larven leven er enkele maanden tot enkele jaren. Alleen in water kan een larve ademhalen en voedsel vangen. Hoewel het met de insecten in het algemeen niet goed gaat, lijkt het met de libellen nog enigszins mee te vallen. Dit komt mogelijk doordat de waterkwaliteit de laatste tientallen jaren sterk is verbeterd. Maar volwassen libellen leven van de vangst van vliegen, muggen en andere libellen. Dus als de vliegen en muggen er niet meer zijn, heeft de libel toch ook een probleem. Als door de warme zomers kleine plassen uitdrogen kan een libellenlarve niet overleven. In het najaar van 2018 stond de plas waar geteld wordt enkele maanden droog, evenals in 2017. Het aantal libellen in het Leersumse Veld is dit jaar dramatisch laag. Noordse witsnuit-, gevlekte witsnuit- en venwitsnuitlibel heb ik nog niet gezien."
Venwitsnuitlibel hangt in een grove den. (Foto: Jan Katsman)
Voor wie geïnteresseerd is in de monitoringsverslagen: Kijk op libellenjan.wordpress.com.
Jan publiceerde begin maart het boek Libellen van Nederland. Een fotogids met determinatiesleutel om de Nederlandse soorten op naam te kunnen brengen. Je kunt het boek inkijken op jankatsman.wordpress.com.
Over Het Leersumse Veld
Het Leersumse Veld is een gevarieerd heide- en bosgebied met kleine hoogteverschillen op een ondergrond van zand in de Utrechtse Heuvelrug. In de laagst gelegen delen (ongeveer 10 m. + NAP) blijft door de oerlaag in de bodem regenwater staan, zodat er op diverse plaatsen kleine ondiepe plasjes liggen. Dat water warmt snel op en is daarmee gunstig voor de libellen. De drie diepere plassen zijn ontstaan door turf steken in de negentiende eeuw.
De levenscyclus van een libel.
Het vrouwtje zet alleen of samen met het mannetje eitjes af, meestal in het water, soms in vochtige aarde of mos of in verweerde plantenstengels. Bij sommige soorten overwinteren de eitjes, bij andere komt er al snel een larfje uit en overwintert het larfje. Het larfje gaat flink eten en na enkele vervellingen kruipt de volwassen libel uit het huidje. Het larvestadium kan wel enkele jaren duren. Het grootste deel van het leven van een libel speelt zich dus onder water af.